Ahİlİk

Ahi arapçada "erkek kardeş" anlamına gelir.

Türklerin sosyal bünyelerinde önemli yeri olan bir tarikattır. Ahilik karahanlılar zamanından başlayarak osmanlılara kadar türk esnaf ve işçilerini içine almış, onları düzene bağlamıştır. Avrupa loncalarına karşılık türkler ahilik örgütlerini kurmuşlerdır.

Tarihin pek eski devirlerinden beri Türkler sanayi ve ticaret konusunda varlık göstermişlerdir. Zengin ticaret yolları üzerinde büyük ticaret ve sanayi şehirleri ortaya çıkmıştır. İşte Uygur medeniyeti bu arada doğmuştur.
Batı Türkleri de aynı şekilde iş hayatı bakımından gelişme göstermiştir. Ancak emeviler batı türklerine saldırarak zengin Türk şehirlerini yağma etmişlerdir. Ülkenin düzeni bozulmuş ve işsizlik başlamıştır. Büyük toprak sahipleri mallarını ve canlarını korumak için gençlerden meydana gelen bir asker gücü kurma yoluna gitmişlerdir.
Fabrika ve tezgahlarını kaybeden işçiler, asker olmaktan bşaka çıkar yol bulamamışlardır. Bu askeri örgüte "gaziyan" denilmiştir. Düzen sağlandıktan sonra bu örgütteki askerler tekrardan eski işlerine dönmek zorunda kalmışlardır. İşte böylece "lonca" esasına dayanan bir esnaf örgütü kurulmuştur. Bu örgüt türk ahiliğinin çekirdeğini teşkil etmiştir. Böylece işçiler kendi varlıklarını korumak, sanatlarını savunmak, esnaf ise işlerini yürütmek imkanını bulmuştur.
Onuncu yüzyılda büyük kitleler halinde müslümanlığı kabul eden oğuzların yapıcı ve satıcı esnafı "ahilik" adı altında tarih sahnesine çıkmışlardır. Ahilik dinsel duygulardan yararlanmak suretiyle bir tarikat halini almıştır. Ahiliğin sünni ve alevi tarikatlarından farkı meslek esasına dayanan bir tarikat olmasıdır.

- aynı dönemde horasan'da işsiz kişilerden kurulan bir diğer tarikat için ahiler cavlaklarla temasta bulunmamış, Aralarına bile almamışlardır.

Sonunda gazi örgütüne dayanan ve saraç çırağı olan ebu müslim-i horasanî, horasan'da bir ihtilal ordusu hazırlayarak emevi saltanatını yıkmıştır. Sonradan ebu müslim-i horasanî de ahilere katılmış, bağdat'ta abbasi devleti kurulmuştur.

Ahiler gazilerle birlikte çalışmışlardır. Bünyelerinde, gaziler gibi "yiğit alayı" kurmayı başarmışlardır. Bu devirde ahilerin askeri kuvvetine "renud" denilmiştir. Ahiler, tarikat pirlerine "ahi baba" adını vermişlerdir. Bunlar zamanında batı Türklerinde tasavvuf cereyanı da iyice yoğunlaşmıştır. Türkmenler arasından "baba" adını taşıyan tarikat pirleri çıkmıştır. Ahiler hükümet başkanları ile hep iyi geçinmişlerdir . Ahi babalarına zamanla "emeklilik" şeklinde esnaf kahyalığı verilmiştir.
Ahilik ilk müslüman türk devletlerinden samanoğulları ve karahanlılar zamanında güçlenmiştir. Horasan'daki şehirlerde ahilik önemli bir hale gelmiştir. Abbasi halifelerinden nasır da bu tarikata girmiştir. Ayrıca "ahi yiğit alayı" kurmuş, kendini korumak için bunlardan yararlanmıştır.

Günümüzün "işçi sendikaları" karakterindeki ahilik belli bir sanatı olanlarla genç işçileri çatısı altında toplamıştır. esnaf ve işçilerin her türlü hakkını ahiler korumuşlar, savunmuşlardır.

Selçuk sultanı alparslan 1071 yılında malazgirt'te bizans ordularını yenerek anadolu'yu fethi başarınca ahilik de horasan'dan anadolu'ya girmiş, kısa zamanda yayılmıştır. ahi babaları ankara, konya, kayseri, sivas ve denizli'de ahi zaviyeleri açmışlardır. bu iller ahiliğin güçlü merkezleri haline gelmiştir. özellikle bunların büyük bir kısmı dericilik, dokumacılık, demir ve bakır işçiliği ile tanınan bu illerde ahilik gelişmiştir. ahi zaviyeleri şehirlerde tezgahlar kurmuş, dükkanlar açmıştır.

İlk kuruluş devirlerinde ahilerin başkanlarına "ahiçup" adı verilmiştir. anadolu'nun türkler eline geçtiği sıralarda ahilerin "kerp" dedikleri askeri birlikleri akınlara katılmışlardır. özellikle bu birlikler bozuk yolları ve köprüleri onarmışlardır.

Anadolu'da, selçuklu sultanı birinci alaeddin keykubat zamanıda çok güçlenen ahiler, diğer tarikat mensuplarının aksine tasavvuf hırkası giyeceklerine ocak başında demir dövmüşler, tezgahlarda kumaş dokumuşlar, emeklerini değerlendirme yolunu tutmuşlardır.

Ankara ahilerinin çalışması, tamamen demokratik esaslara göre düzenlenmiştir. aralarındaki sınıf farkını tamamen kaldırmışlar, sosyal adaleti sağlamışlardır. bütün halk yapıcı ve satıcı esnafı halinde örgütlenmiştir. mallar ahi babalarına teslim edilmiş onlar da her mala belirli bir fiyat koyarak toptan satmışlardır.

Ertuğrul gazi'nin ordusundaki kadın alayları, sonradan kadın tekkeleri kurup tasavvufla uğraşmışlardır. bunların hepsi ahi tarikatında yer almışlardır. ankara'daki şeyhleri ve dervişleri de kadın olan "kadınlar tekkesi" kurulmuştur. çanakkale ve istanbul'da da aynı şekilde kadın tekkeleri ortaya çıkmıştır.

Osmanlı devleti'nin kurulmasında ahilerin büyük rolü olmuştur. ahilerin büyük piri "ahi evren" kırşehir'de yerleşerek ahiliği güçlü bir tarikat haline getirmiştir. osman gazi, ahi tarikatına girmiş, ahi büyüklarindan şeyh edebali'nin kızı malhun hatun ile evlenmiştir.

Osman gazi'den sonra devletin başına geçen oğlu orhan gazi, murat hüdavendigar da ahi olarak tanınmışlardır.
ahilik, fatih sultan mehmet devrine kadar devam etmiştir. gitgide gelişen tarikat bir esnaf kahyalığı halinde en mükemmel şekline ulaşmıştır. tanzimata kadar bütün örgütünü koruyan tarikat, esnafa hükümetin el koyması sonunda sönüp gitmiştir.

Ahilerin uyması gereken kurallardan bahseden ve bu tarikatın anayasası sayılan esere "fütüvvetname" adı verilmektedir. tarikatın törenleri, şartları, kısaca herşeyi bu kitapta yazılı bulunmaktadır.

Tarikata dahil sanatkar işçilerle sanatkarların kazançları kendilerine ait değildir. kazanç, ahilik örgütüne ait genel sermaye halinde bir araya toplanmaktadır. bu parayla tezgahlar kurulmakta, gerekli aletler alınmakta, ham madde sağlanmaktadır. bu nednle hiç bir ahi'nin kişisel sermayesi bulunmamaktadır. kazancını da dilediği biçimde sarf edememektedir. kazandığı parayı ahi babasına vermekte, o da kasaya koymaktadır. öğle ve akşamları bütün ahiler karınlarını ortak bir kazandan doyurmaktadırlar. giyim eşyaları da zaviye tarafından satın alınmaktadır.

Ahiliğin temel ilkeleri

Bireyi, fetâlıktan şeyhliğe ve yamaklıktan ustalığa giden yolda olgunlaştırmaya çalışan ahi kurumunun meslekî ahlâk ve görgü kurallarının temel ilkeleri şunlardır

- iyi huylu ve güzel ahlâklı olmak,
- işinde ve hayatında, kin, çekememezlik ve dedikodudan kaçınmak,
- ahdinde, sözünde ve sevgisinde vefalı olmak,
- gözü, gönlü ve kalbi tok olmak,
- şevkatli, merhametli, adaletli, faziletli, iffetli ve dürüst olmak,
- cömertlik, ikram ve kerem sahibi olmak,
- küçüklere sevgi, büyüklere karşı edepli ve saygılı olmak,
- alçakgönüllü olmak, büyüklük ve gururdan kaçınmak,
- ayıp ve kusurlarını örtmek, gizlemek ve affetmek,
- hataları yüze vurmamak,
- dost ve arkadaşlara tatlı sözlü, samimi, güleryüzle ve güvenilir olmak,
- gelmeyene gitmek, dost ve akrabayı ziyaret etmek,
- herkese iyilik yapmak, iyiliklerini istemek,
- yapılan iyilik ve yardımı başa kakmamak,
- hakka, hukuka, hak ölçüsüne riayet etmek,
- insanların işlerini içten, gönülden ve güleryüzle yapmak,
- daima iyi komşulukta bulunmak, komşunun eza ve cahilliğine sabretmek,
- yaradandan dolayı yaratıkları hoş görmek,
- hata ve kusurları daima kendi nefsinde aramak,
- iyilerle dost olup, kötülerden uzak durmak,
- fakirlerle dostluktan, oturup kalkmaktan şeref duymak,
- zenginlere, zenginliğinden dolayı itibardan kaçınmak,
- allah için sevmek, allah için nefret etmek,
- hak için hakkı söylemek ve hakkı söylemekten korkmamak,
- emri altındakileri ve hizmetindekileri korumak ve gözetmek,
- açıkta ve gizlide allah'ın emir ve yasaklarına uymak,
- kötü söz ve hareketlerden sakınmak,
- içi, dışı, özü, sözü bir olmak,
- hakkı korumak, hakka riayetle haksızlığı önlemek,
- kötülük ve kendini bilmezliğe iyilikle karşılık vermek,
- belâ ve kötülüklere sabır ve tahammüllü olmak,
- müslümanlara lütufkâr ve hoş sözlü olmak,
- düşmana düşmanın silahıyla karşılık vermek,
- inanç ve ibadetlerinde samimi olmak,
- fani dünyaya ait şeylerle öğünmemek, böbürlenmemek,
- yapılan iyilik ve hayırda hakkın hoşnutluğundan başka bir şey gözetmemek,
- âlimlerle dost olup dostlara danışmak,
- her zaman heryerde yalnız allah'a güvenmek
- örf, adet ve törelere uymak,
- sır tutmak, sırları açığa vurmamak,
- aza kanaat, çoğa şükür ederek dağıtmak,
- feragat ve fedekarlığı daima kendi nefsinden yapmak