1605 Barut Komplosu

1605 Barut Komplosu

«Hatirlayin, hatirlayin
Kasim ayinin besini
Barut ihanetini ve komployu
Hiç bir neden yok
Unutmamiz için
Barut ihânetini»

1605 Barut komplosu (Gunpowder Plot), bir grup yönetim karsiti tasrali Ingiliz Katolik tarafindan, Ingiltere Krali I. James ve diger aristokratlari öldürmek için 5 Kasim 1605'te yapilan Parlamento Binasi'ni havaya uçurma girisimidir. Planin basinda Robert Catesby, tetiginde de Guy Fawkes vardi. "Girisim" sözcügüne yapilan vurgudan da anlasildigi üzere basarisizliga ugratilmistir.

Barut komplosu, muhafazakâr Protestan Kral I. James'e karsi yapilan suikast girisimlerinden yalnizca biriydi. 1603 tarihli Ilk komplo ve Veda komplosunu müteâkiben yapilmisti.

Günümüzde bazilari, Barut komplosunun bir Karsi-Reform hareketi oldugunu, bazilari da baskici yönetime karsi anarsi hareketlerinin öncüsü oldugunu kabûl eder. Iki yaklasim da kismen dogrudur denilebilir.

Guy Fawkes Kimdir?

Guy Fawkes, (13 Nisan 1570 – 31 Ocak 1606) - tam adi Guido Fawkes'tir- York sehrinde dogmustu, ve Katolik bir Ingiliz askeriydi. 5 Kasim 1605 - Barut komplosunda, Parlamento Binasini havaya uçurmakla görevliydi.

York'lu bir Anayasa Mahkemesi yargicinin oglu Guy. Babasi Edward ona dogrulugu ögretmis. Dokuz yasina kadar kiz kardesleri Elizabeth ve Anne ile Stonegate'deki evlerinde mutluymuslar. 1578'de basladigi Saint Peter's okulunda Jesuit egitimi görmüs Guy. Ancak 1579'da Edward Fawkes olup anneleri Edith Scotton'li Bainbridge ailesinden biri ile evlenince Fawkes'lerin kaderi yazilmaya baslamis. O günden sonra Guy'u Katolik olan üvey babasinin etkisi altina aldigi saniliyor.

Guy 21 yasina geldiginde aileden ona kalan mirasi satip savmis, orta Ingiltere'deki Katolik birliklere yazilmisti. On iki yil boyunca Hollanda'da ordu hizmeti yapti. Madenlerde çalismisligi vardi, o yüzden barut kullanmayi, tünel kazmayi iyi bilirdi.

Ingiliz tarihinin en büyük "vatan haini" olarak kabul edilen Fawkes, 1593'te Katolik oldu ve Ispanyol ordusunun Hollanda'da bulunan birligine katildi. 1603'te Calais kusatmasi sirasinda Fawkes Ispanya Krali II. Philip'ten Ingiltere'deki Katoliklere yardim etmesini istedi. O dönemde Ispanya'dan Ingiltere'nin isgalini isteyen Christopher Wright'la da tanisti.  Kisa zamanda askeri zekâsiyla sivrilen Guy, 1604'te yurduna döndü. Burada Robert Catesby ve diger komplocularla tanisti. Muhafazakâr Protestan Kral I. James'e, kraliyet ailesine ve tüm diger aristokratlara karsi yapilan ve Ingiliz tarihinde "Barut komplosu" olarak bilinen olayda aktif olarak rol aldi. Ingiltere devlet yönetiminde ve Katolik monarsik rejimde kökten bir devrime gitmek amaciyla toplanan on iki komplocu, Westminister Sarayi'ndaki Ingiliz Parlamento Binasini, o yilki -her sene ekim ya da kasim ayinda tekrarlanan- aristokrasi zirvesinde havaya uçurmaya karar verdi.

Daha sonra krali öldürmeyi amaçlayan Robert Catesby önderligindeki dört kisilik bir baska gruba katildilar. Eger Catesby gruba baska Katolikleri de katmasaydi belki de plan basarili olacakti. Ancak yeni üyelerden Francis Tresham, kayinbiraderi Monteagle Lord'una o gün Parlamentoya gitmemesini uyaran bir mektup yazarak komployu açiga çikardi.

Komploculardan birinin saray çevresinden bir tanidigina, 5 Kasim 1605 günü saraydan uzak durmasini tavsiye eden bir mektup göndermesi sonucu komplo ortaya çikinca; Fawkes, 5 Kasim gece yarisi parlamento mahzenlerinde bol miktarda dolu barut fiçisiyla yakalandi. Çesitli iskencelere maruz birakilarak yandaslarinin adlarini vermek zorunda birakildi. Çikarildigi mahkemede vatan hainliginden hüküm giyen Fawkes, 31 Ocak 1606'da sarayin karsisinda asilarak idam edildi.

İsyanın Doğuşu ve Gelişimi

Komplo, 1605 yilinda, her sene ekim ya da kasim ayinda tekrarlanan aristokrâsi zirvesine denk getirilmisti. 5 Kasim 1605 tarihli bu girisim, sadece Kral I. James'e karsi düzenlenen bir suikast degildi. Barut komplosu, tüm Kraliyet ailesi ve Protestan devlet adamlarinin da büyük bölümünü ortadan kaldirmayi ve halki ayaklandirmayi hedef aliyordu.

Komplocularin amaçlari, sik sik günümüz teröristlerinin amaçlariyla karsilastirilmaktadir. Buna karsilik onlarin hedefleri terör yaratarak devlet yönetiminde söz sahibi olmak degildi. Asil amaçlari Ingiltere devlet yönetiminde ve Katolik monarsik rejimde kökten bir devrime gitmekti. Terörizm hareketi ya da politik hazimsizlik sonucu gösterilen düsmanca bir tepki olmaktan çok, anarsist kaygilar tasiyan bir eylemdi. Bu yönüyle Barut komplosu, sadece Ingiltere'nin degil, tüm dünyanin siyasî tarihini degistirmeyi hedefleyen bir devrim girisimi olarak kabul edilebilir.

Fakat komplocular, yardim etmeye çalistiklari baski altindaki Katoliklere yardimci olmak bir tarafa, onlari daha da zor duruma soktular. Olaylardan önce Ispanya ve Engizisyon'a sicak yaklasilirken, sonrasinda Katolik olmak bile vatana ihanet sayilmaya baslandi.

Her yil 5 Kasim gecesinde, Birlesik Krallik ve kralliga ait diger eyaletlerde komplonun basarisizliga ugratilmis olmasi senliklerle kutlanir. Bu kutlama gecesine Guy Fawkes Gecesi, Kutlama Atesi Gecesi, Havai Fisek Gecesi, Barut Gecesi ve Komplo Gecesi denir. Günümüzde politikadan çok, eglence amaçli yapilan bir kutlamadir. 

Günün anisina bir de siir yazildi. Uyakli bu siir o günden bugüne ateslerin üzerinden atlayan herkesin dilinde dolasir oldu.

Hatirlayin, hatirlayin
Kasim ayinin besini
Barut ihanetini ve komployu
Hiç bir neden yok
Unutmamiz için
Barut ihânetini

(Remember, remember
The 5th November
Gunpowder treason and plot
We see no reason
Why gunpowder treason
Should ever be forgot!")

Iskence ve Idam

Fawkes yakalandigi 5 Kasim gecesi hemen yargilanmaya baslandi. Agir iskence ve sorgulamayi içeren yargilamasi sirasinda Fawkes'in sunlari söyledigi kaydedilmis: "Olay artik geçmiste kaldi, simdi yaptigindan dolayi üzgün, çünkü Tanri'nin henüz bizim yanimizda degil"..

Bu Fawkes'in amaçlarinin Tanri tarafindan da onaylanmadiginin kabulü anlamina geliyor. Biraz bu hayal kirikligindan, biraz da iskenceye dayanamayisindan olsa gerek, Fawkes sorgulama sirasinda arkadaslarinin adlarini teker teker vermisti. Guy Fawkes suçlu bulunarak 31 Ocak 1606 tarihinde asilarak öldürüldü.

Tarihe "Barut Komplosu" (Gunpowder Plot) olarak geçen bu olay bir sekilde kimlik kazanmali idi. Parlamento hemen ardindan 5 Kasim gününü bu hainlerden kurtulus günü olarak ilan edip, bu günün her yil bir tür Sükran günü olarak kutlanmasini kararlastirdi.

Fawkes Gecesi
Guy Fawkes Gecesi, Ingiltere'de her 5 Kasim gecesi bahçelerde büyük ateslerin olusturulup üzerlerinde Guy Fawkes'in samandan yapilan vücudunun yakildigi, maytap ve havai fiseklerin atildigi, maskeli çocuklarin sokaklarda dolasip "Guy için bir kurus lütfen? (Ingilizce Penny for the Guy?)" diyerek para topladiklari gün.

Ingilizler, barut komplosunu, ülkenin demokrasi zincirinde önemli bir halka olarak kabul ederler. Her yil 5 Kasim gecesi, Birlesik Krallik ve kralliga ait diger eyaletlerde komplonun basarisizliga ugratilmis olmasi, Guy Fawkes Gecesi olarak senliklerle kutlanir. Senliklerde havai fisekler patlatilir, büyük fiçilar atese verilerek caddelerde yuvarlanir ve bu büyük vatan haininin cezalandirilmasini anmak için Guy Fawkes maskesi takilmis kuklalar yakilir. Günümüzde politikadan çok, eglence amaçli yapilan bir kutlamadir.

Bahçelerde, parklarda havai fisek partileri düzenlenir. Parasi olmayan ve bahçelerinde bu geceyi yapamayanlar ise parklarda yapilan "havai fisek" gecelerine katilirlar. Bir hafta boyunca gökyüzü top sesleri ile uguldar. En büyügü ise tabii ki 5 Kasim gecesidir. Bu gecenin bir de özel mönüsü var. Atesler yakilip, maytaplar bittikten sonra firinda kabuklari ile pismis patates, sosis ve kuru fasulye.

Sinemada Barut Komplosu

V for Vendetta

V for Vendetta, 2005 yili Ingiliz-Alman ortak yapimi bir film, fakat gösterime 2006'da girdi. Wachowski biraderlerin (Larry Wachovski - Andy Wachowski) sinemaya uyarlayip yapimciligini yaptigi filmi, daha önce Matrix üçlemesinde yardimci yönetmenlik yapan James McTeigue yönetti. V for Vendetta, Alan Moore'nin yazip David Lloyd'un çizdigi ayni adli çizgi romandan (V for Vendetta) beyaz perdeye uyarlandi. Filmin basrollerini Hugo Weaving ("V") ve Natalie Portman ("Evey Hammond") paylasir.

Hikaye; Gelecegin Ingiltere'sinde (2020) geçmektedir.[1], Diktatör bir rejime bireysel bir baskaldirinin nasil toplumsal hale geldigini gösterir. Agustos 2006 itibari ile V for Vendetta ABD'de 70,511,035$, uluslararasi olarak 60,900,000$ hasilat ile toplam kazanci 131,411,035$'a ulasmistir. Film ABD'de gösterime girdigi gün 8,742,504$, ilk hafta 25,642,340$ gelir elde etmistir.

Gelecegin Ingiltere'sinde geçen filmde terör olaylarinda büyük kayiplar verdikten sonra kurtulusu baskici bir yönetimde bulan Ingiliz halkinin uyanis öyküsü anlatilmaktadir. Film, kahramanimiz V'nin (Hugo Weaving'in) Evey'i (Natalie Portman) kurtarmasi ile açilir. V;

Hatirla, hatirla
5 kasim gecesini hatirla
Patlamayi, ihaneti ve komployu
Bu ihaneti unutmak için hiçbir sebep göremiyorum

V

Hatirla, 5 Kasimi hatirla! (5 Kasim 1605; Guy Fawkes'in Ingiliz Parlamento Sarayini havaya uçurma girisiminin tarihidir Barut komplosu, slogani ve gerçeklestirdigi eylemler, yönetimi ve halki hareketlendirir. Sadece kapali devre TV yayini yapilan Ingiltere'de yayinci kurulusu basar ve bir sonraki sene 5 kasimda her seyin degisecegini yayinda söyleyerek gözdagi verir.

Filmde bir yandan bir sene içinde halkin uyanisina, yönetimin gerildikçe baskiyi arttirmasina, özgürlük için gerekli temellerin atilmasina, dedektif Finch'in (Stephen Rea) V'nin ve despot rejimin sirlarini arastirmasina, diktatörlügün dogusu ve gelismesine tanik olurken; diger yandan Evey'in V'yi ve kendini tanimasi, yönetimin kisisel yasama saldirisi, özgürlüklerin korkulara kurban edilmesi anlatilmaktadir.

Filmin sonunda halk degisime hazirdir, diktatörü devirmek ve parlamentonun havaya uçmasini izlemek için suratlarindaki Fawkes maskelerine ragmen(, ki o maskeleri tüm Ingiliz halkina V yollamistir,) 4 kasim gece yarisi parlamentoya dogru önlerindeki askerlerden olusmus barikati asarak yürürler. Ayni anda V intikamini diktatörden, Adam Sutler'den (John Hurt), alir; ölümcül yaralarla Evey'e döner birbirlerine asklarini ilan ederler. V, Evey'in kollarinda ölür. Dedektif Finch, patlayici dolu metro vagonuna konmus V'nin cenazesine ve vagonlari harekete geçirmek üzere olan Evey'e ulasir ama engel olmaz. Film parlamento binasinin havaya uçurulmasi ile sona erer.

Filmde Londra'daki iki anit bina havaya uçurulur; filmin basinda Londra Agir Ceza Mahkemesi ve sonunda Westminister Sarayi, Çaykovski'nin 1812 Uvertürü esliginde yerle bir olur.

Film boyunca V maskesini sadece bir kez, aglamak için çikarir, bu sahnede de yüzü degil maske görünmüstür. Bu sahnede sürekli gülümseyen maske altinda aci çeken ve aglayan devrimci ve asik karakter yattigi ironisi çok güzel vurgulanmistir. Filmde V'nin yüzü hiç görülmez.

Kaynak: http://www.akhepedia.com/forum/index.php?topic=3178.0